Batalion Kiliński

Choć życie śle za ciosem cios
Ufaj w potęgę swoich sił
Cierp skoro nasz jest taki los
Do krwi ostatniej kropli z żył

Śmiało za bary życie bierz
Nie ustąp ani kroku w tył
I w słuszność swojej drogi wierz
Do krwi ostatniej kropli z żył

Niech w ziemię krwawy wsiąknie pot
Na znak, żeś w walce mężny był
Niech życia granit kuje młot
Do krwi ostatniej kropli z żył

A kiedy zginiesz druhu nasz
I ciemny grób cię będzie krył
Swej wielkiej pracy pomnik dasz
Do krwi ostatniej kropli z żył

Zbigniew Betlejewski
autor napisanego 6 stycznia 1944, był żołnierzem 1 kompanii Batalionu „Kiliński”

Historia Batalionu „Kiliński”

Batalion „Kiliński” (baon „Kiliński”), właśc. batalion im. Jana Kilińskiego – batalion Armii Krajowej utworzony w styczniu 1940 r. Początkowo nosił nazwę „Vistula”, 21 marca 1943 przemianowaną na „Batalion im. Jana Kilińskiego”. Walczył w Powstaniu Warszawskim w rejonie Śródmieścia i częściowo na Woli.

Przed Powstaniem batalion został podzielony na dwa zgrupowania: Zgrupowanie IX pod dowództwem rtm. Henryka Roycewicza „Leliwy”, składało się z 1., 2., 3., 6. kompanii oraz podporządkowanych 41. i 42. kompanii WSOP; Zgrupowanie X pod dowództwem por. Leona Gajdowskiego „Ostoi”, w skład którego wchodziły 4., 5. i 7. kompania oraz podporządkowane mu 43. i 44. kompanie WSOP. Oddziały IX zgrupowania batalionu uczestniczyły w zdobyciu wieżowca Prudentialu i opanowania placu Napoleona (dziś Powstańców Warszawy) (1 sierpnia), gmachu Poczty Głównej (2 sierpnia), gmachu PAST-y (20 sierpnia).

Od 5 sierpnia Batalion samodzielnie prowadził walki o ten budynek. Żołnierze batalionu Kiliński zajęli także pomieszczenia „Cafe Clubu” (25 sierpnia), biorąc do niewoli 12 jeńców, oraz zdobywając broń i amunicję. Po wykonaniu zadań wyjściowych, dowódca obwodu skierował 2. oraz 3. kompanię do utrzymania linii obrony wzdłuż ulic Świętokrzyskiej, Nowego Światu, Wareckiej, Al. Jerozolimskich, Brackiej, Marszałkowskiej oraz Złotej. Kompanie 1., 6. i 9. obsadziły rejon ulic Bagno, Królewskiej, Marszałkowskiej, Granicznej, Grzybowskiej i Dzielnej.

Po zdobyciu PAST-y, oddziały brały udział we wsparciu przebicia się oddziałów Starego Miasta. Po 31 sierpnia oddziały przeszły do odwodu. W pierwszych tygodniach września batalion przeszedł na odcinek Powiśla w rejonie ul. Nowy Świat.

Zgrupowanie X walczyło 1 sierpnia o zdobycie szkoły przy ul. Żelaznej 88 i szpital św. Zofii. Po niemieckim ataku na Wolę 5 sierpnia, oddziały cofnęły się na linie obrony wzdłuż ulic Wroniej, Towarowej, Ogrodowej i Chłodnej, gdzie zgrupowanie się rozpadło. Od 12 sierpnia, 7. kompania, 41. kompania WSOP oraz pluton z 4. kompanii weszły w skład nowego batalionu szturmowego „Rum”.

Część 4. kompanii „Watra” (plutony 169 i 170) 6 sierpnia wycofała się na Stare Miasto, gdzie wzięła udział w walkach jako kompania „Osa”, a po przejściu do Śródmieścia weszła w skład Batalionu „Stefan”.

15 września dokonano reorganizacji batalionu i z dotychczasowych żołnierzy 2., 3., 5. i 6. kompanii utworzono zbiorczą kompanię „Kiliński”. Kompania ta weszła w skład Batalionu Osłonowego (Asystencyjnego), który od 3 do 9 października 1944 pełnił funkcje porządkowe w Warszawie na mocy układu kapitulacyjnego.

Jednymi z łączniczek oddziału były: aktorka Alina Janowska i Anna Laskowiczówna. W batalionie walczyli m.in. Stanisław Marczak-Oborski, Eugeniusz Grasberg i Zdzisław Maklakiewicz (kompania motorowa „Iskra”) oraz Antoni Agopszowicz.

W ostatnich latach odeszli: Stanisław Brzosko – podporucznik, Jan Kuźmiński – strzelec, Barbara Chmielewska, Tadeusz Zapałowski, Barbara Schainer, Barbara Wilczyńska – Sekulska, Andrzej Szamotulski, Krystyn Plewko, Bolesław Rybko, Janusz Jakubowski, Romuald Malinowski.

Działania IX Zgrupowania Batalionu „Kiliński” w śródmieściu PółnocnyM  w rejonie Placu Napoleona

Dowództwo AK, włączając Warszawę do planu „BURZA” zakładało  wybuch Powstania  w momencie wkraczania do stolicy armii sowieckiej. Aby powstanie było skuteczne należało zdobyć najważniejsze budynki obsadzone przez Niemców.

Rotmistrz Henryk Leliwa Roycewicz jako dowódca Batalionu „Kiliński” odpowiedzialny za przejęcie i obronę Śródmieścia Północnego wyznaczył  dziewięć obiektów strategicznych do zdobycia w pierwszym dniu Powstania:

  • Gmach Polskiej Spółki Telefonicznej (PAST –a) przy ul. Zielnej 37/39 – (obsada – niemiecka i polska obsada techniczna oraz ponad 150 żołnierzy).
  • Gmach Polskiego Radia przy ul. Zielnej 25 – urzędnicy niemieccy oraz  uzbrojona drużyna pocztowców.
  • Gmach PKO oraz Miejskie Zakłady Komunikacyjne przy ulicy Marszałkowskiej  134 – ok70 urzędników,  14 uzbrojonych funkcjonariuszy  Sonderdinstu.
  • Gmach PKO przy ul. Jasnej 9 – straż bankowa.
  • Gmach Towarzystwa Ubezpieczeń „Prudential” – najwyższy   budynek  w Warszawie przy placu Napoleona – zamieszkały przez uzbrojonych Niemców.
  • Koszary SONDERDINSTU   przy ulicy Moniuszki 3 wraz z bunkrami i zasiekami chronionymi przez uzbrojonych policjantów.
  • Gmach Poczty Głównej przy Placu Napoleona wraz z dwoma bunkrami, zasiekami i wysokim murem. Ochronę stanowili żołnierze SS i Wermachtu.
  • Gmach Gimnazjum św. Wojciecha przy ul. Górskiego2 – koszary Własowców z bunkrem, zasiekami i 30 osobową załogą.
  • Komisariat Policji Państwowej (Granatowej) przy ul. Szpitalnej.

Kwatery Wyczekiwania

Dowódca IX Zgrupowania wyznaczył wokół celów strategicznych tzw. Kwatery Wyczekiwania skąd miał wyjść ostateczny atak
na obiekty:
1 Kompania – Szkoła przy ul. Świętokrzyskiej 27, warsztat krawiecki przy ul. Boduena 5, magazyn broni przy ul. Srebrnej.
2 Kompania – kwatery przy ul. Marszałkowskiej 130 ( Bank Wileński), 138 (stołówka spółdzielni PKO)
3 Kompania – Liceum Chemiczne przy ul. Grzybowskiej 3.
6 Kompania – mieszkanie przy ul. Grzybowskiej 7.

GODZINA „W”

Leliwa zostaje zmuszony do przyśpieszenia rozpoczęcia godziny „W” o godz. 16.30. O godz. 16.00 wjechały na plac Napoleona samochody opancerzone z żandarmerią i zaczęły ostrzeliwać żołnierzy AK zdążającyc do kwater wyczekiwania. Nie było już mowy o zaskoczeniu w obiektach strategicznych przy placu Napoleona.

Zdobywanie obiektów

Chronologicznie jako pierwszy zostaje zdobyty „Prudiental” o godz. 17.15 Budynek zdobyły drużyny z pierwszej Kompanii. Jako pierwszy do
Gmachu dotarł podchorąży Edward Mortko ps. „Tumry”, a za nim reszta Drużyny. Podchorąży Jerzy Frymus ps. „Garbaty” po zabiciu 7 Niemców
zawiesił biało czerwoną flagę na szczycie budynku.

Kolejnym budynkiem zdobytym przez żołnierzy 1, 2 i kompanii 8 były Koszary Sonderdinstu przy Moniuszki 3. 

Od samego początku 1 kompania prowadziła szturm na Pocztę Główną. Mimo włączenia do pomocy 2 Kompanii obiektu nie udało się zdobyć do końca pierwszego dnia powstania. Szturm ponowiono w nocy, również od ulicy Wareckiej. Atak się nie powiódł. Zdobyto jedynie jeden bunkier. 2 sierpnia o godz. 12.00 ruszył trzeci szturm. Około godz. 16.00 po przebiciu muru przy Świętokrzyskiej 19 ruszyło natarcie plutonu podchorążego Stanisława Brzosko ps. „Socha”, który zajął budynek administracyjny, a następnie otworzył bramę kolegom 2 kompanii por. Silkiewicza „Szarego”. Około 17.15 Poczta została zdobyta. Zdobyto około 300 karabinów, ogromną ilość amunicji, żywność (między innymi ok. 15 ton makaronu), ropę naftową oraz ponad 20 samochodów. Wzięto do niewoli 25 Niemców i 34 rannych. Znaleziono kilkudziesięciu zabitych Niemców. 

Koszary Własowców przy ul. Górskiego 2. Koszary przez cały pierwszy Dzień powstania były atakowane przez 3 kompanię. Pod koniec dnia
zostały otoczone i zdobyte o świcie 2 sierpnia. Przejęto tam znaczne ilości broni.

Gmachy MZK i PKO przy ulicy Marszałkowskiej oraz PKO przy ulicy Jasnej zostały zdobyte w początkowym okresie powstania 1 sierpnia. Budynki te zdobyły plutony 2 Kompanii.

Próby odbicia Placu Napoleona przez Niemców przy pomocy czołgów nie powiodły się. Jeden z czołgów został podpalony przez żołnierzy 1 kompanii butelkami z benzyną, drugi podpalony z tzw. filipinek przez żołnierzy Kolegium „C” na ul. Boduena. Trzeciego dnia powstania Dowódca Batalionu „Kiliński” meldował przełożonym, że wszystkie cele przy placu Napoleona zostały zajęte, a Plac otoczony barykadami. Walki o Plac Napoleona kosztowały Batalion 10 zabitych i 15 rannych powstańców.

Obsadzenie obszaru IX zgrupowania

Rotmistrz Roycewicz obsadził obszar IX Zgrupowania w sposób następujący:
Sztab dowódcy – Poczta Główna
Kompania 2 – Ul. Świętokrzyska do Nowego Światu i Nowy Świat do kina Colloseum.
3 Kompania – dalszy odcinek Nowego Światu do Alei Jerozolimskich
i dalej Aleje do ulicy Brackiej.
8 Kompania ( Kolegium „C”) – dalszy odcinek Alei do Marszałkowskiej i dalej do Chmielnej.
6 Kompania – oblegająca gmach PAST –y przejęła część ulicy Świętokrzyskiej i ul. Bagno.
9 Kompania – Plac Grzybowski , ul. Graniczną do Królewskiej i Marszałkowskiej.

Poprzez wybudowanie barykad w Alejach Jerozolimskich w rejonie Brackiej oraz barykad na ul Marszałkowskiej i Królewskiej Batalion stworzył skuteczny system obrony, który zablokował Niemcom użycie sił z Placu Saskiego. Jedynym obiektem, którego nie udało się zdobyć początkowo 6 kompanii do 20 sierpnia był budynek PAST – y, broniony przez blisko 160 osobową, dobrze uzbrojoną załogę.

Walki o PAST-ę

Pierwszy szturm na PAST-ę został przeprowadzony siłami grup szturmowych 1 Kompanii pod dowództwem kpt. Bolesława Kontryma „Żmudzina”. Szturm się nie powiódł mimo rozbicia jednego z bunkrów i wdarcia się do środka PAST –y. Kolejne szturmy dowodzone przez dowództwo Rejonu IV bazujące na żołnierzach „Kilińskiego” o raz kompanii „Koszta” i innych oddziałach pomocniczych również załamywały się.

12 sierpnia oddziały szturmowe 1 i 2 kompanii zajęły kamienicę przy ul. Królewskiej 16 nazywaną Samotną Placówką. Powstańcy mogli odtąd skutecznie blokować pomoc niemiecką z terenów Parku Saskiego. Wcześniej załogę PAST – y odcięto od łączności, prądu i wody. Ostateczny szturm na PAST- ę rozpoczął się 19 sierpnia i zakończył się 20 sierpnia po południu. Zwycięski szturm poprowadził siłami Batalionu dowódca rotmistrz „Leliwa” – Roycewicz. Do niewoli wzięto 115 Niemców. Było to największe zwycięstwo Powstania Warszawskiego.

Rejon działań Batalionu „Kiliński” w większości nie został zdobyty przez Niemców do końca powstania. Żołnierze „Kilińskiego” brali udział również w walkach w innych rejonach między innymi w walkach o Pałac Blanka, o klasztor Kanoniczek, więzienie
na ul. Daniłowiczowskiej, bronili Ratusza na pl. Teatralnym, szturmowali Komendę Policji na Krakowskim Przedmieściu i Kościół Świętego Krzyża. Walczyli o szkołę Żandarmerii na Woli, o Olejarnię na Żoliborzu. Bronili jako kompania „Osa” Wytwórni Papierów Wartościowych oraz barykad Starego Miasta.